SỨC MẠNH CỦA TÍN NGƯỠNG - CÁC VỊ THẦN BẢO HỘ ĐẤT ĐAI CỦA NAM BỘ

 

SỰ TÍCH ÔNG ĐỊA - ÔNG TÀ

TRONG TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN NAM BỘ

Bạn có thắc mắc khi đến với Nam Bộ nói riêng và các vùng ở Việt Nam nói chung là... đi đến đâu cũng gặp miếu thờ? Miếu thờ ở khắp nơi, từ cổng làng, gốc cây, hốc đá, trong nhà, ngoài cửa... cho dù người dân nơi đó có tôn giáo hay không. Thật sự rất đồng cảm và nể phục các bạn hướng dẫn viên tại Việt Nam, rất hiếm có nơi nào mà chỉ riêng về tín ngưỡng mà có quá nhiều định nghĩa cần phải biết như: Chùa, nhà thờ, thánh đường, đình, đền, miếu, điện, phủ... phải chịu thôi ! Ông bà tổ tiên gây khó cho con cháu bởi một đức tính di truyền bền vững của người Việt là "lòng biết ơn" từ những việc nhỏ nhặt nhất. Một nét đẹp mà khi có sự giao thoa văn hóa, thì các nước phương tây hiện nay cũng khuyến khích con cháu mỗi sáng thức dậy, việc đầu tiên cần làm là quán "lòng biết ơn". (tương lai con cháu chúng ta không còn lẻ loi). Lan man quá, quay về chủ đề chính hôm nay.

Ông Địa và Ông Tà từ lâu đã trở thành biểu tượng thiêng liêng và gần gũi trong đời sống tâm linh của người dân Việt Nam, đặc biệt là ở miền Nam. Không chỉ là hai vị thần bảo hộ đất đai, Ông Địa và Ông Tà còn là hiện thân của sự an lành, phúc lộc, và niềm vui. Hình ảnh của hai ông còn là một nét văn hóa truyền thống, gắn liền công cuộc khai hoang, mở đất. Việc lập miếu thờ là biểu tượng thể hiện sự tôn kính và lòng biết ơn của con người với sự ưu đãi của đất đai, thiên nhiên nơi đây, nuôi sống bao thế hệ gia đình. Vậy, nguồn gốc của hai ông là ai, điều gì đã xảy ra mà người dân đồng bằng Sông Cửu Long lại thể hiện sự tôn kính đến vậy?

Nguồn gốc về hai vị thần bảo hộ đất đai:

    Nguồn gốc Ông Địa (Thổ Địa) trong tín ngưỡng của người dân Nam Bộ.

Ông Địa hay Thổ Địa là một vị thần bảo hộ đất đai, "được sinh ra và lớn lên" trong tín ngưỡng dân gian của người Việt từ những buổi đầu khai hoang, sinh sống tại vùng đất Nam bộ. Khi ấy đất đai còn hoang sơ, toàn rừng cây, sông suối và thú dữ. Công việc khai hoang, dựng nhà, cải tạo đất trồng, gặp nhiều khó khăn và nguy hiểm. Việc cầu nguyện và nương tựa vào những vị thần bảo hộ là cần thiết. Khi ấy, cuộc sống dựa vào đất đai để làm nông nghiệp, trồng cây lương thực và chăn nuôi, thì Thổ thần là một vị thần quan trọng không chỉ bảo vệ mùa màng mà còn giúp cho đất đai màu mỡ, đảm bảo cuộc sống được yên bình và phát triển.

Mình dùng "được sinh ra và lớn lên" nói lên sự gần gũi thân quen với mỗi gia đình (ngài là Nhân Thần trong tín ngưỡng). Nếu các bạn tin tưởng và sử dụng tài liệu này để thuyết minh thì cân nhắc sử dụng ngôn từ cho hợp lý nhé.
Bị hoài, khổ lắm, các bạn sử dụng y chang ngôn phong của mình, xong bị gớp ý là thiếu tôn kính với thần linh... rồi quay sang chửi mình!

Ngoài ra, do ảnh hưởng và giao thoa văn hóa với những quốc gia có truyền thống thờ thần linh, nguồn gốc của Ông địa cũng có nhiều sự khác biệt như: theo văn hóa Trung Hoa, thần tài là một nhân vật tên là Như Nguyệt cũng là vị thổ địa mang đến sự bảo hộ đất đai, tài sản, sự sung túc trong gia đình. Hay có điển tích cho rằng Thổ Địa chính là vị Bố Đại La Hán... Trong phạm vi bài viết này, mình chỉ để cập đến Thổ Địa theo văn hóa của người Việt tại Nam Bộ.

Những huyền thoại về ông địa:

    Ông Địa và người bạn Hà Bá:

“Ngày xưa, Ông Địa cũng có cái bụng bình thường như bụng của mọi người. Thuở đó, Ông Địa có kết thân với Hà Bá. Trong vùng có một mụ góa bụa, tính khí rất chua ngoa, nhưng mụ lại có cô con gái rất đẹp. Mụ mắc phải cái tật, hễ cất tiếng chửi con thì y như có mấy lời đầu lưỡi:
    "Má mày Hà Bá!"
Thấy vậy, Ông Địa mới tìm gặp Hà Bá, vừa thiệt, vừa giỡn, bảo rằng:
    "Nè Hà Bá, anh tốt phước quá! Ở đây, ngày nào cũng có người nói muốn hiến con gái cho anh đó. Mà lại con gái đẹp kia chớ."
Hà Bá mừng quá liền hỏi:
    "Thiệt vậy không? Mà ai vậy? Nhờ anh làm mai dùm tôi liền đi nghe."
Ông Địa bằng lòng và dẫn Hà Bá đi.

Hôm sau, trời vừa sáng, Hà Bá theo Ông Địa đến cổng nhà mụ góa nọ. Còn sớm, cô con gái út ngủ chưa dậy, chỉ mới có bà mẹ dậy quét dọn sân nhà. Giữa sân có con chó cái, ý chừng phải thức canh nhà nên vẫn còn nằm lì ở đó, đuổi chẳng chịu đi. Đuổi hoài chẳng được, mụ ta nổi xung trở cán chổi đập con chó một cái, chửi:
    "Cái đồ Hà Bá!"
Thiệt nào ngờ? Hà Bá giận quá chừng liền đạp cho Ông Địa một đạp và chửi:
    "Đồ khốn! Dám lừa tao! Dẫn tao đi để gả cho con chó cái này hả?"

Ai ngờ mới có một đạp, Ông Địa đã rớt tỏm xuống kinh. Không tính tới sự oái oăm này, nên Ông Địa mắc cười quá, té xuống kinh mà vẫn cười ngất, thành thử ông uống phải nước kinh nhiều quá. Đến nỗi, cái bụng ông phình ra, rồi cứ lần lần bự dần, đến chang bang như bây giờ”. (nguồn sưu tập trên các trang mạng)

    Ông địa và con lân:

Lân là một trong tứ linh (Long, lân, quy, phụng). Trong tín ngưỡng dân gian phương Đông, Kỳ Lân xuất hiện báo điềm lành, mang đến cho nơi đó sự sung túc, sự phát triển và trường tồn. Nhưng thuở trước, Lân vốn bản tính hung bạo, mỗi năm xuất hiện một lần vào dịp tết thường quấy phá xóm làng, bắt người và thú vật để ăn thịt. Người dân rất sợ hãi, dùng mọi cách nhưng vẫn không diệt trừ được loài hung dữ và mạnh bạo này. Họ thường hay cúng vái thần linh bảo vệ. Một hôm, cảm ứng được nỗi khổ của nhân gian, Bồ Tát Di Lặc hóa thân thành hình dáng của Ông Địa xuống trần gian để cứu giúp chúng sinh, hàng phục loài hung dữ này. 

Ông Địa nhử Kỳ Lân ăn một loại cỏ tên là Linh Chi Thảo, Ăn xong Lân trở nên thuần tính, quy phục Ông Địa, từ đó không còn bản tính hung tàn hại người nữa. Dân chúng hò reo vui mừng, yên bình của người dân được trở lại. Ông Địa đưa Kỳ Lân về trời. 

Từ đó mỗi năm, Kỳ Lân và Ông Địa xuất hiện mang đến nhiều may mắn, tài lộc và thuận lợi cho mọi người. Thể hiện trong nghệ thuật múa lân vào những dịp lễ, tết hoặc những sự kiện khai trương của cá nhân, tổ chức hay doanh nghiệp.

    Ông Địa và câu chuyện bị đầu độc:

Theo truyền miệng, Thần Tài (Theo văn hóa Trung Hoa cũng chính là Thổ Địa) chết do ăn phải chuối độc do kẻ gian hãm hại. Nên có tục lệ là khi cúng cho Ông Địa, để ông có thể yên tâm mà thọ nhận thì người cúng cần ăn trước một miếng trước mặt ông.

Về chuyện đầu độc thì mình chia sẻ vậy thôi vì chưa tìm ra câu chuyện đáng tin cho mục này. Do không có tài liệu chính thức, không có nguồn gốc nên các trang mặc sức sáng tạo nội dung. Khi nào tìm được câu chuyện hay và hợp lý mình sẽ cập nhật lại bài viết.  

    Ông Địa và hành trình đi tìm đồ vật thất lạc trong nhà:

Một câu chuyện hoang tưởng, nhưng khiến nhiều người hoang mang vì... "linh không tưởng". Có bao giờ bạn đi tìm thứ gì đó mãi mà không thấy. Sau khi thành tâm khấn vái Ông Địa và hứa hẹn đủ thứ để hối lộ, thì một lúc sau bạn lại thấy vật đang muốn tìm không? Tuy có nhiều bài viết khoa học, đã phân tích rất kỹ về hiện tượng này, nhưng bản thân mình chọn tin vào vị thần có logo tươi cười trong nhà. "Khi tìm được, thì Ông rất linh, còn tìm không được thì Ông vẫn linh, vì mình bất cẩn làm mất ngoài phạm vi Ông cai quản"

Lý do mà đồ đạc bị thất lạc, người ta hay tìm đến Ông vì Ông Địa được xem là vị thần cai quản khu vực mà con người sinh sống, bảo vệ tài sản. Khi mất đồ, người ta tin rằng Ông Địa có thể biết mọi thứ xảy ra trong khu vực, kể cả nơi đồ bị thất lạc. Việc hỏi Ông Địa cũng thể hiện lòng kính trọng với thần linh và mong muốn được các vị thần phù hộ, chỉ lối tìm lại tài sản.

    Ông Địa vị thần đáng thương

Là vị thần gần gũi với con người, nên đôi lúc Ông cũng rất đáng thương vì cách hành xử của con người.
Khi thì được kính trọng trong những trang thờ tươm tất, đến khi bị cho là hết linh thì ông bị ném ra bờ sông, bờ ruộng, gốc cây không thương tiếc. Thậm chí, nếu linh ứng, phù hộ cho gia chủ được sung túc, thịnh vượng thì Ông lại bị người ta bắt cóc mang về nhà của họ để thờ. Thậm chí có trường hợp, số phận của tác giả và Ông Đia có phần giống nhau: Bị gia đình bỏ ngoài đường vì khó nuôi và người khác trong nhà vô tình đi ngang thấy tội nghiệp, mang trở về nhà với những yêu cầu như: phải ngoan ngoãn, dễ nuôi, không được bệnh tật... Thiết nghĩ có làm gì nên tội ! Và vô vàn tình huống dở khóc dở cười khác...

    Nguồn gốc Ông Tà 

"Ông Tà" cũng là một vị thần bảo hộ đất đai nguồn gốc từ tín ngưỡng của dân tộc anh em Khmer. Trong văn hóa Khmer gọi ngài là Neak-Tà là vị thần cai quản tất cả đất đai, theo các nhà nghiên cứu sử như Moura, L.Malleret cho rằng đây là vị thần có nguồn gốc từ Bà La Môn. Khi người Việt di cư vào Nam, với đức tin "hữu thành tắc hữu thần" họ đã tiếp xúc và học hỏi từ văn hóa và tín ngưỡng của các dân tộc bản địa, trong đó có người Khmer. Tín ngưỡng thờ cúng "Ông Tà" dần trở thành một phần của đời sống tâm linh của người Việt. Thể hiện sự gắn bó và hòa quyện giữa các dân tộc cùng sinh sống trên mảnh đất này.

Theo khảo cứu của cụ Vương Hồng Sển thì Ông Tà ở Nam Bộ có nhiều cấp bậc, trong thực tế việc thờ cúng Ông Tà ở mỗi nơi, mỗi chổ cũng khác nhau. Chung lại Ông Tà là một vị thần bảo hộ đất đai trong tín ngưỡng dân gian Nam Bộ. Bảo vệ người dân trước những thiên tai, dịch bệnh và các thế lực tà ác. Giúp bảo vệ mùa màng, đảm bảo đời sống cho người dân được ấm no, sung túc.

Những huyền thoại về ông tà:

    Có rất nhiều giai thoại thật huyền bí và hấp dẫn về lai lịch và thành tích của ông Tà. Người ta đồn rằng ông Tà được thờ trên bọng cây, nếu đứa trẻ nào đó bướng bỉnh, cắc cớ ném ông xuống ruộng, nhất định vài hôm sau ông sẽ trở về chỗ cũ. Ông Tà rất thương trẻ con nên không bao giờ quở phạt trẻ dù chúng nghịch ngợm (Bạn đừng thử nha, lỡ không được thương lại mang họa). Tại gần một khu du lịch, nhiều người qua đường cứ tiêu tiểu, xả rác rất mất vệ sinh, nhưng từ khi chủ đất thỉnh ông Tà về thờ cúng, tuyệt nhiên không ai dám đến làm chuyện bậy bạ đó nữa. (Trích nguồn tổng hợp từ nhiều lời kể sự trở lại của Ông Tà qua nhiều nhân chứng và các bài viết).

    Lại có chuyện kể rằng, xưa kia, ông Tà được nhiều người mến mộ, cúng bái nhưng từ khi ông Địa vào nhà, bao nhiêu đồ cúng đều về tay ông Địa, ông Tà dần dần bị thất sủng, lại còn bị “thỉnh” ra ngồi dưới gốc cây hoặc bìa ruộng, bìa vườn. Vì vậy ông đã nhờ một vị thần phân xử. Sau khi xem xét, vị thần ấy phán rằng: Địa suốt ngày cần mẫn chăm lo họa phúc cho dân tình nên được mọi người kính nể, còn như Tà thích rong chơi, hay ngao du sơn thủy, ít gần gũi xóm giềng nên người đời xao lãng, đó cũng là lẽ thường tình. Kể từ bây giờ, các ngươi hãy siết chặt tay nhau, người nào việc nấy để cùng chăm lo cho dân lành theo sự phân công của ta, ông Địa giữ nhà, ông Tà giữ ruộng. Thế là ông Tà mãn nguyện, sẵn sàng ngụ ở bất cứ nơi nào, dù ngoài đồng, bờ ruộng, gốc cây hay hang đá vẫn cứ vui lòng.

    Ngoài ra, do có nhiều câu chuyện được chia sẻ, trong đó có những câu chuyện quá huyền bí, trong phạm vi bài viết mình không thể chia sẻ hết, bạn có thể tìm kiếm để tham khảo thêm với từ khóa "sự linh thiêng của Ông Tà". Tóm lại đối với người dân Nam Bộ. Ông Tà là một trong những vị thần linh thiêng, gần gũi với đời sống của người dân. Do có nhiều cấp bậc và mỗi ông có nhiệm vụ khác nhau, hình thành sự đa dạng trong tín ngưỡng thờ Ông Tà của Đồng Bằng Sông Cửu Long.

Hình tượng ông địa và ông tà trong đời sống dân gian:

     Ông Địa: Là một "nhân thần" nên hình tượng Ông Địa gắn liền với hình ảnh người nông dân Nam Bộ với chiếc khăn rằn quanh đầu, bụng to, gương mặt tròn đầy, tay cầm quạt mo, miệng luôn tươi cười, tạo cảm giác gần gũi và an lành. Hình tượng Ông địa nói lên mong muốn của con người được ấm no, vui vẻ và an lành.
Ngoài ra, một số hình tượng của Ông Địa gắn liền với hình ảnh của ngài Bồ Tát Di Lặc do hai vị đều là hiện thân của sung túc, no đủ, yên ấm trong gia đình nên hình tượng khá giống nhau. Có sự khác biệt là hình tượng của ngài Di Lặc thường được khắc theo hình tượng của ngài Bố Đại Bồ Tát tay cầm bao lớn và có trẻ em xung quanh biểu hiện cho sự yêu thương rộng lớn.
Ông Địa thường được thờ trong nhà, đối diện cửa chính, ngoài bàn thông thiên ở sân nhà, miếu thờ ngoài ruộng...

    Ông Tà: hình tượng của Ông Tà rất đa dạng. Từ hình tượng của một vị thần uy nghi, gương mặt hung dữ để trấn áp những thế lực xấu xa, bảo vệ đời sống của người dân đến hình tượng là một hòn đá nhỏ, một viên sỏi bọc trong vải đỏ hoặc tảng đá lớn nặng vài chục kg.
Ông Tà thường được thờ ở khắp nơi từ hốc cây, hốc đá, ngoài ruộng đến những ngôi miếu uy nghi trong đền, chùa... nói lên sự bảo hộ của thần linh có ở khắp mọi nơi chỉ cần con người có đức tin về ngài.

Ý nghĩa tâm linh:

Đối với người dân ĐBSCL, Ông Địa và Ông Tà không chỉ là các vị thần mà còn đại diện cho niềm tin vào một cuộc sống bình yên và sự cân bằng giữa con người và thiên nhiên. Ông Địa là biểu tượng của sự phồn thịnh, thịnh vượng, luôn bảo vệ đất đai, giúp người dân thuận lợi trong trồng trọt và chăn nuôi. Ông Tà, với quyền lực thần bí, tượng trưng cho sự uy nghiêm và lòng thành kính của dân làng trước các thế lực siêu nhiên.

Hai vị thần này cùng nhau tạo nên sự hài hòa trong tín ngưỡng dân gian, phản ánh sự gắn bó của con người với đất đai và môi trường tự nhiên. Khi thờ cúng Ông Địa và Ông Tà, người dân Nam Bộ như đang bày tỏ lòng biết ơn đối với thiên nhiên, cầu mong sự che chở và mang lại cuộc sống ổn định.

Việc thờ cúng:

Người dân Nam Bộ thường có phong tục thờ cúng Ông Địa và Ông Tà vào các dịp lễ Tết, ngày rằm hoặc các ngày lễ truyền thống. Các gia đình, đặc biệt là những người làm nông nghiệp, buôn bán, sẽ thắp hương, dâng lễ phẩm như hoa quả, trái cây, bánh trái, rượu để bày tỏ lòng thành kính. Nhiều nơi còn tổ chức lễ hội cầu an để thờ Ông Địa và Ông Tà, hy vọng có một năm bội thu, gia đình bình an và phát đạt.

Riêng việc thờ cúng Ông Địa và ông Thần Tài trong mỗi gia đình hiện nay là do ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa. Mỗi nơi có mức ảnh hưởng khác nhau tạo nên sự khác biệt về bàn thờ và nghi thức cúng kiếng cũng khác nhau. (Nếu bạn quan tâm để lại bình luận, mình sẽ viết một bài chuyên về chủ đề này, giải thích rõ hơn về cách bày trí và nghi thức cúng kiếng, cũng như những quan niệm về phong thủy.)

Tóm lại: Sự tích Ông Địa và Ông Tà không chỉ là câu chuyện dân gian mà còn là một biểu tượng văn hóa, tâm linh đặc trưng của người dân Đồng bằng sông Cửu Long. Qua thời gian, tín ngưỡng này vẫn được giữ gìn và phát huy, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam. Thờ cúng Ông Địa và Ông Tà là biểu hiện của lòng biết ơn, cầu mong một cuộc sống an lành và thịnh vượng, phản ánh sự gắn bó sâu sắc của người dân với thiên nhiên và đất đai quê hương.

---

“Bạn có suy nghĩ gì về chủ đề này, hãy chia sẻ ở phần bình luận dưới bài viết (nhấn thông báo cho tôi trước khi xuất bản bình luận để nhận cập nhật bình luận mới nhất), mỗi ý kiến của bạn là động lực dành cho tác giả. Nếu bạn thấy bài viết có giá trị hãy chia sẻ để nhiều người biết đến bài viết ! Chân thành cảm ơn sự đóng gớp của các bạn” 

Tác giả: Nam DK

Biên soạn: từ các nguồn sưu tầm.

---